Burak Aytekin, Baybars Ömer Yaycı
Geride bıraktığımız 2020 yılı dünyadaki yaptırım ve regülasyon politikaları açısından pandemiye rağmen yoğun bir dönemdi. Dentons 2020 yılındaki bu gelişmelere ışık tutan Sanctions Year-in-Review adında bir rapor yayımladı. Bu rapor yıllık olarak yayımlanıyor ve küresel çapta meydana gelen yaptırım ve regülasyon politikalarındaki gelişmeleri konu alıyor. Bu yazımızda raporda yer verilen başlıca gelişmelerden bahsedeceğiz.
Avrupa’daki gelişmeler
- Avrupa Birliği’nin (“AB”) 2020 yılında yaptırım uyguladığı başlıca ülkeleri ve yaptırımların içeriğini şu şekilde özetleyebiliriz:
Rusya: AB’nin Rusya’ya karşı uyguladığı yaptırımların nedenleri arasında muhalefet lideri (i) Alexei Navalny’nin zehirlenmesi ve (ii) Kerç Boğazı Köprüsü’nün inşası yer alıyor.
- AB tarafından suikast teşebbüsü olarak değerlendirilen Alexei Navalny’nin zehirlenmesi olayına dahil olmaları nedeniyle Federal Güvenlik Teşkilatı (FSB) Başkanının da aralarında bulunduğu 6 kişi ve bir devlet kurumuna (Organik Kimya ve Teknoloji Araştırma Enstitüsü) mal varlığının dondurulması ve seyahat yasağı yaptırımları[1] uygulandı.[2]
- Ukrayna’nın toprak bütünlüğü ve egemenliğinin Rusya tarafından tehdit edilmesi nedeniyle AB Rusya’ya karşı uzun zamandır yaptırım uyguluyor. Bu yaptırımlar Kerç Boğazı Köprüsü’nü de kapsıyor. Kırım yarımadasından Rusya’ya geçişi sağlamak için inşa edilen Kerç Boğazı Köprüsü’nün inşaatını yapan 6 şirkete AB tarafından malvarlığının dondurulması yaptırımı 2018 yılında uygulanmaya başlamıştı.[3] 2020 yılında AB bu yaptırım listesine 2 kişi ve 4 şirketi daha ekledi.[4] Ayrıca AB 2020 yılında Rusya’nın Kırım yarımadasının demografik yapısını bozacak ve Kırım Tatarlarının haklarını zedeleyecek davranışlardan kaçınmasının gerekliğini konu alan bir bildirge yayınladı.[5]
- Suriye: AB, Hükümet rejiminin sivil nüfusa yönelik şiddetli baskısının sorumluluğunu paylaşmaları nedeniyle Suriyeli bazı bakanları, işadamlarını ve kuruluşları yaptırım listesine ekledi. Şu anda AB’nin Suriye’ye karşı uyguladığı yaptırım listesinde 288 kişi ve 70 kuruluş bulunuyor ve bu kişi ve kuruluşlara malvarlığının dondurulması yaptırımı ve seyahat yasağı uygulanıyor.[6] Suriye merkez bankasının malvarlığının dondurulması, petrol ithalatı yasağı, ülke içinde baskının artmasına yol açabilecek teknoloji ve ekipman ihracatı kısıtlamaları ve bazı yatırımların yasaklanması Suriye’ye uygulanan diğer yaptırımlar arasında. Ayrıca AB Suriye’ye ilişkin bu yaptırımları 1 Temmuz 2021 tarihine kadar uzattı.[7]
- Türkiye: AB, 2020 yılının Kasım ayında Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sondaj faaliyetlerini gerekçe göstererek Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) iki yöneticisine karşı malvarlığının dondurulması ve seyahat yasağı kararı aldı.[8]
- Libya: İnsan haklarını, ülkedeki barış ve huzuru ve Birleşmiş Milletler silah ambargosunu ihlal etmesi sebebiyle AB, 2020 yılında 3 kişi ve 3 şirkete karşı yaptırım kararı aldı.[9]
- Belarus: Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra ülkede meydana gelen baskı ve tehditlerden sorumlu tutulan ve aralarında cumhurbaşkanının da bulunduğu 55 kişiye yaptırım uygulandı.[10]
- Venezuela ve Nikaragua: Ülkelerinde demokrasi ve hukukun üstünlüğü ilkelerini ve insan haklarını ihlal ettikleri nedeniyle AB tarafından Venezuela ve Nikaragua’nın önde gelen kamu görevlilerine yaptırım kararı alındı.[11]
- Ayrıca yine 2020 yılındaki gelişmelerden biri olarak, AB’de faaliyet gösteren KOBİ’lerin İran’a karşı uygulanan yaptırımlara uyum sağlamaları için çevrimiçi ortamda ücretsiz olarak kullanılabilen Due Diligence Helpdesk kurulduğunu paylaşabiliriz.[12] Bu uygulama Avrupalı KOBİ’lerin, İranlı gerçek ve tüzel kişilerin dahil olabilecekleri işlemlerinde gerekli özeni göstermesini ve ilgili yaptırımları ihlal etmemesini sağlıyor.
- Access2Market portalı ise yine KOBİ’lerin faaliyetlerini destekleyen dijital gelişmelerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Bu portal, AB sınırları dışına ticaret yapan KOBİ’lerin ithalat veya ihracat yapmak istedikleri belirli bir ürün ve ülke ilgili tarifeleri, vergileri, menşe kurallarını, ürün gereksinimlerini, gümrük prosedürlerini, ticaret engellerini ve ticaret akışı istatistiklerini çevrimiçi olarak görüntülemesine imkan tanıyor.[13]
- 2020 yılında AB’deki regülasyon politikasına ilişkin bir başka gelişme ise suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finanse edilmesine karşı mücadeleyle ilgili. Bu kapsamda Avrupa Komisyonu 2020 yılının Mayıs ayında bir Eylem Planı ortaya koymuştu.[14] Bu Eylem Planı’nda merkezi bir politika ve denetim mekanizması ve yüksek riskli ülkeleri belirlemek için metodoloji geliştirme konuları üzerinde duruluyor.
İngiltere’deki gelişmeler
- İngiltere hükümeti 2020 yılında Magnitsky olarak adlandırılan yaptırım rejimini uygulamaya başladığını açıkladı.[15] Bu rejim kapsamında İngiltere, insan hakları ihlallerine karışmış kişilere karşı malvarlığının dondurulması ve seyahat yasağı yaptırımları uygulayabiliyor. Magnitsky rejimi çerçevesinde İngiltere’nin yaptırım uyguladıkları arasında aşağıdaki kişiler ve şirketler bulunuyor:
- 20 tanesi Rus vatandaşı olmak üzere Magnitsky suikastına karışan 25 kişi,
- Cemal Kaşıkçı suikastına karışan 20 Suud vatandaşı,
- Myanmar’daki olaylar nedeniyle 2 kamu görevlisi ve orduya bağlı bir şirket,
- Belarus’taki seçimlerin ardından yaşanan protestoculara yönelik şiddet nedeniyle 8 kamu görevlisi,
- Çeçenistan’da insan haklarını ihlal etmesi nedeniyle 3 Rus vatandaşı,
- Venezuela’da çeşitli insan hakları ihlaline karışmış 3 kişi,
- Uygur Müslümanlarına uygulanan şiddet nedeniyle 4 Çin hükümet görevlisi.
- İngiltere’nin uyguladığı yaptırımlara ilişkin bir diğer gelişme ise Çin kökenli Huawei şirketine yönelik. Bu yaptırımdan önce Huawei, İngiltere’nin 5G altyapısı kurmak için yetkilendirilmişti. ABD’nin Huawei’ye karşı aldığı yaptırım kararlarından sonra İngiltere milli güvenlik nedeniyle Çinli şirketin ilgili faaliyetlerini durdurma kararı aldı. Ayrıca İngiltere, yeni telekomünikasyon yasası uyarınca bu alandaki kuralların ihlali durumunda telekomünikasyon şirketlerine yıllık cirosunun %10’una veya £ 100.000’a kadar idari para cezası kesebilecek.
ABD’ye dair gelişmeler
- Yaptırımlar açısından özellikle Trump hükümeti ile birlikte 2020 yılı ABD için yoğun geçti. 2020 yılında ABD tarafından uygulandığı daha önce hiç görülmemiş yaptırımlara şahit olduk. Bu yaptırımların odağındaki ülkelerin başında gelenlerden birisi ise İran’dı. ABD neredeyse tüm sektörler için İran’a uyguladığı yaptırımları 2020 yılında da genişleterek uygulamaya devam etti.
- ABD tarafında öne çıkan ve bizim için önem arz eden bir diğer gelişme ise Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası (“CAATSA”) kapsamında uygulanan yaptırımlardı. Türkiye’nin Rusya’dan S400 hava savunma sistemleri tedarik etmesi nedeniyle ABD, CAATSA çerçevesinde Savunma Sanayi Başkanlığı (“SSB”) ile SSB Başkanının da aralarında bulunduğu 4 yetkiliye karşı malvarlığının dondurulması ve seyahat yasağı kararı almıştı.[16] CAATSA kapsamında gündeme gelen diğer bir yaptırım kararı ise Kuzey Akım 2 ve TürkAkım projelerine yönelikti. ABD Dışişleri Bakanlığının yayımladığı kılavuz ile bu projelerde herhangi bir şekilde rol oynayan kişi ve şirketlere yaptırım uygulanacağı açılandı.[17]
- 2020 yılında ABD’nin yaptırımlarının hedefi olan bir diğer ülke ise Çin’di. ABD yıl içinde hem yaptırımlara konu olan Çin kökenli şirketlerin listesini genişletmiş, hem de insan hakları ihlalleri sebebiyle Çin’e karşı ilave yaptırım kararları almıştı. Temmuz’da kabul edilen yasa ile ABD Başkanına, Uygur halkına karşı uygulanan şiddet sebebiyle devlet yetkilileri de dahil olmak üzere Çin vatandaşlarına yaptırım uygulama yetkisi tanındı.[18]
- ABD 2020 yılında Uluslararası Ceza Mahkemesi (“ICC”) üyelerine de yaptırım uyguladı. Bu yaptırımın tarihçesi ICC’nin Afganistan’da Amerikan askerlerinin savaş suçu işlediği iddialarını soruşturmasıyla başlıyor. Bu soruşturmanın açılmasının ardından Trump hükümeti ICC yetkililerine karşı malvarlığının dondurulması ve seyahat yasağı yaptırımı uyguladığını açıklamıştı.[19] AB ise ABD tarafından ICC yetkililerine karşı alınan bu ekonomik yaptırımları ve vize kısıtlamalarını kabul edilemez ve örneği olmayan uygulamalar olarak tanımlayıp, bu yaptırımları kınadı.[20] Trump hükümetinin değişmesiyle birlikte ABD, ICC yetkilileri tarafından açılan soruşturmanın haksız olduğunu belirtmesine rağmen uyguladığı yaptırımları kaldırma kararı aldı.[21]
[1] Seyahat yasağı yaptırımları sadece gerçek kişilere uygulanmaktadır.
[2] Avrupa Komisyonu 2020/1482 sayılı kararı. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D1482&from=EN
[3] Avrupa Komisyonu 31 Temmuz 2018 tarihli basın duyurusu. Erişim tarihi 11.04.2021.
[4] Avrupa Komisyonu’nun 2020/1368 sayılı kararı. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D1368&from=EN
[5] Avrupa Birliği Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borell’in bildirgesi. Erişim tarihi 11.04.2021.
[6] Avrupa Komisyon’un 6 Kasım 2020 tarihli basın duyurusu. Erişim tarihi 11.04.2021.
[7] Avrupa Komisyonu’nun 2020/719 sayılı kararı. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D0719&from=EN
[8] Avrupa Komisyonu’nun 2020/1657 sayılı kararı. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D1657&from=EN
[9] Avrupa Komisyonu’nun 2020/1310 ve 2020/1438 sayılı kararları. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D1310&from=EN
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D1483&from=EN
[10] Avrupa Komisyonu’nun 2020/1388 ve 2020/1650 sayılı kararları. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D1388&from=EN
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D1650&from=EN
[11] Avrupa Komisyonu’nun 2020/898 ve 2020/607 sayılı kararları. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D0898&from=EN
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020D0607&from=EN
[12] Due Diligence Helpdesk for EU SMEs dealing with Iran. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://sanctions-helpdesk.eu/
[13] Access2Market portalı. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://trade.ec.europa.eu/access-to-markets/en/home
[14] Avrupa Komisyonu’nun 7 Mayıs 2020 tarihli basın duyurusu. Erişim tarihi 11.04.2021.
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_800
[15] İngiltere Dış İşleri Bakanı Dominic Raab’ın 6 Temmuz 2020 tarihli açıklaması. Erişim tarihi 12.04.2021
https://www.gov.uk/government/speeches/statement-on-the-global-human-rights-sanctions-regime
[16] ABD Dışişleri Bakanlığı Türkiye CAATSA yaptırımı kararı. Erişim tarihi 12.04.2021.
https://public-inspection.federalregister.gov/2021-07048.pdf
[17] ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan CAATSA yaptırımlarına ilişkin kılavuz. Erişim tarihi 12.04.2021.
[18] 2020 Uygur İnsan Hakları Politikası Yasası. Erişim tarihi 12.04.2021.
https://www.congress.gov/116/plaws/publ145/PLAW-116publ145.pdf
[19] 9 Şubat 2020 tarihli ABD Hazine Bakanlığı basın duyurusu. Erişim tarihi 12.04.2021
https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/recent-actions/20200902
[20] Avrupa Birliği Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borell’in açıklaması. Erişim tarihi 11.04.2021.
[21] 2 Nisan 2021 tarihli ABD Dışişleri Bakanlığı basın duyurusu. Erişim tarihi 12.04.2021.
