Covid-19 salgınının son perde etkileri ve Rusya-Ukrayna savaşı sebebiyle elektrik enerjisi arz güvenliği için çalan alarm zilleri ile dünyanın dört bir yanında alınabilecek önlemler ve tedbirler tartışılmaya başlandı[1]. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ), 2022 Şubat ayı kurulu güç raporuna göre Türkiye’nin toplam kurulu gücü 99.890 MW seviyesine yükselirken[2], uluslararası piyasalarda Temmuz 2020 tarihinden önce tonu yaklaşık 50 dolar olan kömür fiyatları Mart 2022’de 410 dolara, bin metreküpü 190 dolar olan doğalgaz fiyatları ise 1400 dolara ulaştı. Elektrik enerjisi üretiminde girdi olarak kullanılan bu emtia fiyatlarındaki beklenmeyen yüksek artışlar öncelikle nihai tüketicileri etkiliyor. Ülkemizde de 2021 yılı sonu itibariyle enerji fiyatlarında yaşanan artışın tüketiciye en az şekilde yansıtma çabalarının ardı arkası kesilmiyor. Tüketicinin yüksek fiyatlardan korunması sağlanırken aynı zamanda arz güvenliğinin de sağlanması hedefleniyor. 2022 yılında enerji sektöründe en çok tartışılacak konuların başında enerji fiyatlarındaki artışlar olacağını ifade etmiştik[3]. Bu yazımızda da enerji sektöründe özellikle enerji fiyatları çerçevesinde yaşanan en güncel gelişmeleri aktarıyoruz.
Kademeli Elektrik Tarifeleri 3 Ayda 3 Kere Değiştirildi
Enerji Piyasası Kanununa göre Enerji Piyasası Denetleme Kurulu (“EPDK”) tüketici özelliklerine göre abone grupları belirleyebiliyor. Aralık 2021’de mevzuatta yapılan bir değişiklik ile aynı abone grubu içerisinde yer alan tüketiciler için elektrik enerjisi tüketim miktarına göre farklı tarife uygulamasına geçildi. Bu kapsamda EPDK 3 ay içerisinde 3 farklı karar aldı:
- 31 Aralık 2021’de 1 Ocak 2022’den itibaren geçerli olarak mesken alçak gerilim tek zamanlı abone grubu için günlük ortalama 5 kWh tüketim miktarına kadar tüketimlere düşük kademeli, 5 kWh tüketim miktarının üzerinde olan tüketimlere yüksek kademeli tarife uygulanmaya başlandı.
- İlk alınan karardaki günlük ortalama 5 kWh tüketim eşiği 4 kişilik bir ailenin bile günlük ortalama elektrik tüketiminin altında ya da sınırında kaldığı için bu miktar tüketiciler tarafından çok eleştirildi. 31 Ocak 2022’de 1 Şubat 2022’den itibaren geçerli olarak mesken alçak gerilim tek zamanlı abone grubu için belirlenen günlük ortalama 5 kWh tüketim miktarı 7 kWh olarak güncellendi.
- 28 Şubat 2022’de 1 Mart 2022’den itibaren geçerli olarak mesken alçak gerilim tek zamanlı abone grubu için belirlenen günlük ortalama 7 kWh tüketim miktarı 8 kWh olarak güncellendi. Tabii bu noktada belirtilmesi gereken husus mesken aboneleri için tek terimli perakende enerji bedeli 2021 sonunda 47,4kr iken bu bedel Mart 2022 itibariyle 8 kWh/gün ve altı için 79,5 kr/kWh, 8 kWh/gün ve üstü için ise 134,9 kr/kWh oldu.
- Ayrıca, bu oran ticarethane alçak gerilim tek zamanlı abone grubu için 30kWh saat olarak belirlendi.
Bu doğrultuda aylık ortalama 240 kWh elektrik harcayan bir eve (mesken) gelecek elektrik faturası 301,7 TL iken 480 kWh olan bir eve gelecek fatura 754,2 TL olacaktır[4].
2021 Yılı Sonunda Alınan EPDK Kararları ile Dağıtım Sistemi Kullanım Bedelleri Arttırıldı
Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde elektrik üretim, iletim, dağıtım, toptan ve perakende satış faaliyetleri lisans almak koşulu ile yürütülebilir. Ne var ki kurulu gücü azami 5 megavatlık yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri lisans yükümlülüğünden muaf. Bununla birlikte dağıtım sistemine elektrik veren üreticiye EPDK tarafından onaylı dağıtım bedeli tarifeleri uygulanıyor. Dağıtım bedeli, üretim faaliyetleri kapsamında üreticilerin dağıtım sistemine verdiği enerji miktarı üzerinden alınan kWh birim bedeli. EPDK kararı ile lisanssız üreticiler olarak adlandırılan gruba tek terimli dağıtım tarifesi uygulanmaya başlanmıştı. Tek terimli tarife sınıfındakilere uygulanan dağıtım bedeli sadece dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi miktarı (kWh) üzerinden hesaplanırken çift terimli tarife sınıfında buna ek olarak bağlantı anlaşmasında belirtilen güç miktarı (kW) üzerinden güç bedeli de dikkate alınıyor.
2016 yılında lisanssız elektrik üretimi yapanların ödediği dağıtım bedeli artırılmış, bu artış sebebi ile yaşanacak problemlerin önüne geçmek için EPDK 31.12.2017 tarihinden önce şebeke işletmecisinden geçici kabule hazır tutanağı alan üretim tesisleri için geçici kabulün bu tutanağa istinaden yapılması halinde söz konusu tek terimli dağıtım tarifesi üzerinden %75 oranında indirim uygulanmasına karar vermişti. Bu indirim oranının da Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun kapsamında belirlenen fiyatlardan yararlanılan süre boyunca geçerli olacağını bildirilmişti. Dolayısıyla %75’lik indirimin 10 yıl süreceği karara bağlanmıştı. Ne var ki EPDK 30.12.2021 tarihli toplantısında aldığı yeni bir kararla[5] bu indirim oranını iptal ederek 10 yıl boyunca dağıtım ücretlerini artırmama taahhüdünü yerine getiremedi. Diğer yandan, 31.12.2017 tarihinden sonra işletmeye giren lisanssız üretim tesisleri için dağıtım sistemi kullanım bedeli zaten indirimli uygulanmamış ve bu konu ilgililer tarafından yargıya taşınmıştı. EPDK’nın konuyla ilgili kendi kararları ile de çelişen düzenlemeleri bilhassa düzenleyici risk analizi açısından iyi bir işaret değil.
Üretim Maliyeti Düşük Üreticiden Destekleme Bedeli Alınacak
Avrupa Komisyonu’nun (“Komisyon”) Ekim 2021’de yayınladığı ve Üye Devletlere hem orta hem de kısa vadeli araçlar sunan “Enerji Fiyatları Müdahale Araçları” (Energy Prices Toolbox), yüksek fiyatların hassas tüketiciler üzerindeki etkisinin azaltılmasını amaçlıyordu[6]. Bu kapsamda Komisyon Üye Devletlere fatura ödemelerinin geçici olarak ertelenmesi, Avrupa Birliği devlet yardımı kurallarına (State-Aids) uygun olarak şirketlere veya endüstrilere yardım sağlanması, enerji piyasasında olası rekabet karşıtı davranışları araştırılması gibi yöntemler sunmuştu.
Avrupa Komisyonu son zamanlarda ise Üye Devletlere istisnai durumlarda fiyatları düzenleyebileceklerini hatırlatarak yüksek enerji sektörü kârlarını ve emisyon ticaretinden elde edilen geliri tüketicilere dağıtabilecekleri hususunda rehberlik etmekte. Komisyon ayrıca yüksek enerji maliyetleriyle karşı karşıya kalan şirketlere yardım etmek için Üye Devletlerle “Geçici Kriz Çerçevesi”nin (Temporary Crisis Framework) üzerinde istişarelerde bulunacak[7].
Ülkemizde ise, geçtiğimiz günlerde Elektrik Piyasası Kanunu’nda yapılan değişiklik ile EPDK’ya ulusal veya uluslararası piyasalarda elektrik enerjisi üretimine girdi olan emtia fiyatlarının “makul olmayan” artışları nedeniyle arz güvenliğinin, maliyeti yüksek üretimin ve/veya tüketicilerin desteklenmesi için bir “destekleme bedeli” belirleme yetkisi verildi. Üretim maliyeti düşük üreticiden alınacak olan sözü geçen destekleme bedeli ile diğer üreticilerin ve ayrıca tüketici fiyatlarının sübvanse edilmesi suretiyle enerji arz güvenliğinin sağlanması hedefleniyor. Değişikliğin gerekçesinde de altı çizilen mesele piyasa fiyatlarının üzerinde maliyetleri olan üretim tesislerinin üretime devam edebilmelerinin temin edilmesini sağlamak. Ne var ki bu yetkinin kullanılmasının gerek piyasada rekabetin tesisi gerekse mülkiyet hakkına müdahale çerçevesinde hukuka uygunluğunun tartışmaya açık olduğunu düşünüyoruz. Bununla birlikte hidrolik, rüzgâr, güneş, jeotermal, yerli kömür, ithal kömür ve doğalgaz gibi farklı kaynaklara dayalı olarak elektrik enerjisi üretilirken katlanılan maliyetlerin birbirinden oldukça farklı olduğu da unutulmamalıdır. Bahse konu yetkinin ne şekilde uygulanacağı ise merak konusu.
[1] IEA closely monitoring Russia situation and its implications for energy markets: https://www.iea.org/news/iea-closely-monitoring-russia-situation-and-its-implications-for-energy-markets Erişim Tarihi: 15.03.2022.
[2] https://www.teias.gov.tr/tr-TR/kurulu-guc-raporlari Erişim Tarihi: 17.03.2022.
[3] Ardıyok, Ş., Kıl, İ.F., Yaldır, B. N.: What Came Out of Pandora’s Box In The Turkish Electricity Market In 2021, 8 Şubat 2022, https://www.mondaq.com/turkey/renewables/1158452/what-came-out-of-pandora39s-box-in-the-turkish-electricity-market-in-2021 Erişim Tarihi: 15.03.2022.
[4] https://www.encazip.com/elektrik-faturasi-hesaplama#mart-2022-elektrik-faturasi-nasil-hesaplanir Erişim Tarihi: 16.03.2022.
[5] 30.12.2021 tarihli 10700 sayılı EPDK Kararı.
[6] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_21_5204 Erişim Tarihi: 16.03.2022.
[7] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1511 Erişim Tarihi: 16.03.2022.
