Önceleri BDDK’nın regülasyon yetkisinin altında yer alan ödeme ve elektronik para kuruluşları, Ödeme Hizmetleri Kanunu’nda[1] (“Kanun”) yapılan değişikliklerin[2] ardından Merkez Bankası’nın yetkisi kapsamına alınmıştı. Bu yetki devrinin akabinde, Merkez Bankası tarafından Ödeme Hizmetleri Yönetmeliği[3] (“Yönetmelik”) yayımlanmış ve BDDK tarafından daha önce yayımlanan Yönetmelik[4] (“Mülga Yönetmelik”) yürürlükten kaldırılmıştı.
Yönetmelik hükümleri gereği sektördeki kuruluşlar ödeme hizmetleri alanında lisansa tabi olarak hizmet sunuyor. Ancak Merkez Bankası, uygulamadaki hangi iş modelinin mevzuatta yer alan hangi ödeme hizmeti bağlamında değerlendirileceği yönündeki soru işaretlerini gidermek üzere, uluslararası arenada dahi pek benzerini görmediğimiz ilerici bir adım ile geçtiğimiz ay “Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehber”i (“Rehber“) yayımladı.
Rehber’de hangi konular ele alınıyor?
Rehber’de ödeme hizmetleri ve elektronik para ihracı faaliyetlerinin kapsamı ve ödeme hizmetleri alanındaki iş modellerine dair detaylı açıklamalar yer alıyor:
Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı Faaliyetlerinin Kapsamı
Rehber, ikinci başlığında Kanun kapsamında ödeme hizmeti ve elektronik para ihracı olarak sayılan hallerin kapsamını açıklığa kavuşturuyor:
- Ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler[5]
Bu ödeme hizmeti, ödeme kuruluşu tarafından ödeme hesabı açılması, ödeme hesabına para yatırılması ve ödeme hesabından para çekilmesi gibi hizmetleri kapsıyor.
- Ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdinde bulunan ödeme hesabındaki fonun aktarımı[6]
Rehber, sektördeki pratiğe paralel şekilde, bu ödeme hizmetinin temel olarak ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hesabındaki fonunun herhangi bir ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdindeki başka bir ödeme hizmeti kullanıcısının hesabına transferi işlemlerini tanımladığını belirtiyor.
- Ödeme aracının ihraç veya kabulü
“Ödeme aracının ihracı” ödeme hizmeti sağlayıcısı tarafından ödeme aracının (kart, cep telefonu ve dijital cüzdan vb. kişiye özel araçlar) ödeme işlemleri başlatmak ve işletmek için ödeme hizmeti kullanıcısının kullanımına hazır hale getirilmesi sürecini ifade ediyor. “Ödeme aracının kabulü” ise ödeme hizmeti sağlayıcısının bir ödeme aracının işyerinde kullanılabilmesine dair ödeme işlemlerinin kabul edilmesi ve işlenmesi suretiyle işyerine fon aktarımı gerçekleştirilmesine ilişkin hizmet sunulması süreçlerini içeriyor.
- Para Havalesi
Rehber’de, bu ödeme hizmeti türünde öncelikle gönderen veya alıcıdan en az biri adına hesap açılmamış olması ve fonun gönderen tarafından alıcı veya alıcı adına hareket eden ödeme hizmeti sağlayıcısına aktarılması gerektiği açıklığa kavuşturuluyor. Gönderen ve alıcı adına açılmış ödeme hesapları arası fon aktarımlarının para havalesi olarak nitelendirilmediği; bu şekilde gerçekleştirilen fon aktarımlarının Kanun uyarınca para transferi olduğu belirtiliyor.
- Ödemenin Aracı Olarak Faaliyet Gösteren Bir Bilişim veya Elektronik Haberleşme İşletmecisine Yapıldığı Ödeme İşlemi[7]
Bu ödeme hizmeti sektörde “mobil ödeme” işlemi olarak isimlendiriliyor.
- Fatura Ödemelerine Aracılık Edilmesine Yönelik Hizmet
Söz konusu hizmetin, elektrik, iletişim, su, doğalgaz, gibi bir abonelik sözleşmesine dayanan ve süreklilik arz eden iş ilişkilerinden doğan ödemelere aracılık edilmesini kapsadığı belirtiliyor.
- Ödeme Hizmeti Kullanıcısının İsteği Üzerine Başka Bir Ödeme Hizmeti Sağlayıcısında Bulunan Ödeme Hesabıyla İlgili Sunulan Ödeme Emri Başlatma Hizmeti
Söz konusu ödeme hizmeti kapsamında lisanslı olan Ödeme Emri Başlatma Hizmeti Sağlayıcısı (“ÖBHS”), ödeme hizmeti kullanıcılarının ödeme hesabı bulunduran ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdindeki ödeme hesaplarına ulaşarak ödeme emri başlatma hizmetlerinden faydalanmasına aracılık etmektedir
- Ödeme Hizmeti Kullanıcısına İlişkin Konsolide Edilmiş Bilgilerin Çevrim İçi Platformlarda Sunulması Hizmeti[8]
Bu ödeme hizmeti kapsamında, hesap bilgisi hizmeti sağlayıcıları (“HBHS”) ödeme hizmeti kullanıcısının farklı hesap hizmeti sağlayıcıları nezdindeki hesaplarına ait bilgileri derleyerek çevrim içi platformlarda toplu şekilde sunulduğu belirtiliyor.
- Elektronik para ihraç edilmesi
Rehber’de, Kanun’un elektronik parayı tanımlamasına da paralel olarak, elektronik para ihracının bir ödeme hizmeti olmadığı, esasen ödeme hizmetlerinde kullanılan bir parasal değer olduğu vurgulanıyor. İlaveten, Rehber’de elektronik para ile ilgili olarak en çok tartışılan hususlardan biri de ele alınarak temel olarak bir işyeri nezdinde ödeme aracı olarak kullanılacak şekilde tasarlanan iş modellerinin elektronik para olarak değerlendirilme olasılığının yüksek olduğu belirtiliyor. Ancak, yine de genel kaideler ışığında olay bazında hem teknik hem hukuki inceleme yapılmasının da faydalı olacağı söyleniyor.
Ödeme Hizmetleri Alanındaki İş Modelleri
Rehber’de ekosistemde kullanılan iş modellerinin, yukarıda kısaca kapsamlarına değindiğimiz ödeme hizmeti ve elektronik para ihracı faaliyetlerinin kapsamına girip girmediği ele alınıyor.
- Ödeme Hesabı İşletimi
Rehber’de ödeme hesabı açma, para yatırma, para çekme gibi işlemlere ilişkin hizmetlerin sunulabilmesi için ödeme kuruluşunun muhakkak Kanun’un 12/1-a maddesi kapsamında yetkisinin bulunması gerektiği belirtiliyor.
- Para Transferi
Rehber’de bunun, Kanun’un 12/1-b maddesinde düzenlenen “ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren para transferi kapsamına” girdiği değerlendiriliyor. FAST sistemi üzerinden farklı ödeme kuruluşlarındaki müşterilerle olan para gönderilmesi işlemlerinin de yine Kanun’un 12/1-b maddesi kapsamında olduğu belirtiliyor. Ayrıca, hesap sahibi kullanıcılarının hesaplarındaki fonun üçüncü kişilerin banka/diğer ödeme hizmeti sağlayıcılarının hesaplarına transfer edilmesine imkân tanınabildiği için Kanun’un 12/1-a ve 12/1-b hükümleri kapsamında yetki alınması gerektiği vurgulanıyor.
- Sanal POS
Rehber, Sanal POS’un mağazalarda kartların fiziki olarak kullanılması yöntemiyle ödeme yapılmasını sağlayan fiziki POS cihazlarının online ortamdaki hali olarak değerlendirilebileceğini ancak sanal POS adı altında sunulacak iş modeline göre gerçekleştirilen bazı işlemlerin klasik bir ödeme aracının kabulü iş modelinden farklılaşmasının da mümkün olduğunun altını çiziyor. Bu iş modelinde bir ödeme aracının işyerlerinde kullanılmasına imkân sağlanması sebebiyle Kanun’un 12/1-c hükmü uyarınca ödeme aracının kabulü açısından da yetki alınmış olmasının gerektiği değerlendiriliyor. Dolayısıyla, Kanun’un 12/1-a, 12/1-b hükümleri ve 12/1-c’nin sadece ödeme aracı kabul kısmı ile sınırlı olacak şekilde izin alınması gerektiği açıklığa kavuşturuluyor.
- Fiziki POS
Rehber, Fiziki POS’ta da Sanal POS’ta olduğu gibi Kanun’un 12/1-a, 12/1-b hükümleri ve de 12/1-c’nin sadece ödeme aracı kabul kısmı ile sınırlı olacak şekilde izin alınması gerektiğini belirtiyor. Bununla beraber gerek Fiziki POS gerekse Sanal POS ile ilgili iş modellerine ilişkin BDDK’nın değerlendirmelerinin saklı olduğunun altı çiziliyor.
- Elektronik Para (Ön Ödemeli Kart) İhraç ve Kabulü
Rehber’de ödeme kuruluşunun öncelikle Kanun’un 18/2’nci maddesi uyarınca elektronik para ihracına yetkili bir elektronik para kuruluşu olması gerektiği belirtiliyor. Bununla beraber, elektronik para aynı zamanda doğal olarak bir ödeme aracı da olduğu için Kanun’un 12/1-c hükmü uyarınca elektronik para ihracı yetkisinin yanı sıra ödeme aracı ihracı yetkisinin de alınması gerekiyor. Rehber’de elektronik para hesaplarının, anonim özellikli ön ödemeli araçlar hariç olmak üzere, Merkez Bankası tarafından “ödeme hesabı” olarak kabul edildiği belirtiliyor. Dolayısıyla yukarıda da belirttiğimiz üzere Kanun’un 12/1-a uyarınca yetkilendirilmesi de gerekiyor.
- Dijital Cüzdan
Rehber’de dijital cüzdan ödeme aracı olarak tanımlanıyor. Bu nedenle de olduğu için Kanun’un 12/1-c hükmü uyarınca ödeme aracı ihracı yetkisinin gerektiği vurgulanıyor. Ayrıca yukarıda elektronik para (ön ödemeli araç) örneğinde olduğu gibi, dijital cüzdan hizmetinde de farklı iş modelleri benimsenerek diğer ödeme hizmeti türlerinin kapsamına giren işlemlerin yapılmasına imkân sağlanması da mümkün olduğu için ilave yetkilendirmelerin de gerekebileceği söyleniyor.
- Mobil Ödeme
Bu ödeme türünün Kanun’daki “Ödemenin Aracı Olarak Faaliyet Gösteren Bir Bilişim veya Elektronik Haberleşme İşletmecisine Yapıldığı Ödeme İşlemi”ne tekabül ettiğini yukarıda mevzuatta düzenlenen ödeme hizmetlerini anlatırken belirtmiştik. Bu ödeme türünde, gönderenin ödeme hizmet sağlayıcısı olarak hizmet veren kuruluşun Kanun’un hükmü ve iş modelinin gereklerine göre ilave olarak (a) ve (b) ve (c) bentleri kapsamında izin alması gerekiyor.
- Mobil Ödemelere Aracılık
Rehber’de “Alıcının Ödeme Hizmeti Sağlayıcısı” ve “Gönderenin Ödeme Hizmeti Sağlayıcısı” tanımlanıyor. “Alıcının Ödeme Hizmeti Sağlayıcısı”nın para transferi/ödeme aracının kabulü kapsamında değerlendirilebilecek hizmetler sunduğu Rehber’de değerlendiriliyor. Rehber, bu ödeme hizmeti için Kanun’un 12/1-a, 12/1-b hükümleri ve de 12/1-c’nin sadece ödeme aracı kabul kısmı ile sınırlı olacak şekilde izin alınması gerektiğini belirtiyor
Sonuç
FinTech ekosisteminde birçok iş modeli yer alıyor. Mevzuattaki soyut tanımlar ise yetkilendirme sebebiyle bu iş modellerini bağlama oturtmak zorunda olan girişimciler için zorlukları beraberinde getirmekteydi. Ödeme hizmeti türlerinin sınırlı sayı prensibiyle düzenlenmiş olması da bu durumu daha çetrefilli hale getiriyordu. Merkez Bankası’nın uygulamadaki bu sorunu görüp, sektördeki iş modellerinin hangi ödeme hizmeti türüne girdiğini açıklayan bir Rehber yayımlamasının, sektöre girmek isteyen veya hali hazırda sektörde yer alan oyuncular için düzenleme çerçevesini göstermek açısından adeta bir ışık gibi oldukça aydınlatıcı olduğunu düşünüyoruz.
[1] 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun
[2] 7192 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
[3] 1/12/2021 tarihli ve 31676 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik
[4] 27/6/2014 tarihli ve 29043 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Kuruluşları ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Yönetmelik
[5] Ödeme hesabına para yatırılması ve ödeme hesabından para çekilmesine imkan veren hizmetler de dâhil olmak üzere ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler
[6] Ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdinde bulunan ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren, bir defaya mahsus olanlar da dâhil doğrudan borçlandırma işlemi, ödeme kartı ya da benzer bir araçla yapılan ödeme işlemi ile düzenli ödeme emri dâhil para transferi
[7] Gönderen Tarafından Ödeme İşleminin Yapılmasına İlişkin Onayın Bir Bilişim veya Elektronik Haberleşme Cihazı Aracılığıyla Verildiği ve Ödemenin Ödeme Hizmeti Kullanıcısı ile Mal Veya Hizmet Sağlayan Arasında Sadece Aracı Olarak Faaliyet Gösteren Bir Bilişim veya Elektronik Haberleşme İşletmecisine Yapıldığı Ödeme İşlemi
[8] Ödeme Hizmeti Kullanıcısının Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Nezdinde Bulunan Bir veya Daha Fazla Ödeme Hesabına İlişkin Konsolide Edilmiş Bilgilerin Çevrim İçi Platformlarda Sunulması Hizmeti
