Şahin Ardıyok & Elif Naz Semercioğlu
23 Mart 2023’te ABD’nin Utah eyaletindeki yerel meclis, tarihi bir adım atarak çocukları sosyal medyanın potansiyel tehlikelerinden korumak için bir yasa paketini yürürlüğe koydu. Bu kapsamda, Utah Valisi Spencer Cox,
- 18 yaşından küçüklerin açık ebeveyn izni olmadan hesap açmasının yasaklanmasını,
- Küçüklerin, ebeveynleri ilgili ayarları değiştirmediği sürece, sosyal medyaya erişimlerinin gece boyunca (saat 22.30 ve 06.30 aralığında) engellemesini,
- Ebeveynlerin çocuklarının sosyal medya hesaplarına zorunlu erişimini içeren yasa tasarısını bir tören ile imzaladı.[1]
Yasanın ardındaki motivasyon çocuklar için interneti daha güvenli hale getirmek. Ülkenin diğer eyaletlerindeki sınırlamalarla kıyaslandığında oldukça katı kurallar çizen yasa paketi bu yönüyle dikkat çekici. Benzer düzenlemeleri “Çocuklarda Ekran Bağımlılığına Karşı Hukuki Mücadele: Zorunlu AFK” başlıklı blog yazımızda ele almıştık. Bu kapsamda, Çin Hükümeti, Fransa, Japonya, Güney Kore ve Türkiye’deki çocuklara yönelik sosyal medya düzenlemelerinden bahsetmiştik. Bu yazımızda ise, Utah eyaletinin çocukların sosyal medya kullanımını bu denli kısıtlama gerekçelerini, beraberinde getirdiği gizlilik endişelerini ve diğer eyaletlerin bu konuya ilişkin uygulamalarının Utah’tan ayrılan taraflarını ele alacağız.
Utah eyaleti çocukların sosyal medya egemenliklerini ailelerine emanet etti. Peki ya neden?
Yasa paketini hazırlayanlar, ilk olarak sosyal medya kullanımının küçükler için yaratabileceği depresyon, anksiyete, uykusuzluk, siber zorbalık ve yabancılar tarafından taciz edilme risklerine dikkat çekiyorlar[2]. Ayrıca, küçüklerin sosyal medya platformları tarafından kullanılan ikna tekniklerine karşı koyacak güçten yoksun olduklarına inanıyorlar. Zira, araştırmalar, internette çok fazla zaman geçiren ergenlerin bıraktıklarında yoksunluk hissettiklerini ve ölçüsüz sosyal medya kullanımının ergenlerde ruh sağlığı sorunlarına yol açabileceğini göstermekte.
Sosyal medya kullanımının zararlı etkileri ebeveyn müdahalesini ve yaş kısıtlamasını bir nevi zorunlu hale getiriyor. Bu yönüyle, Utah Eyaleti sosyal medyayı bağımlılık potansiyeli açısından alkol ve tütün ürünleriyle eş değer bir kategoriye koyuyor. Nasıl 21 yaşından küçüklerin tek başlarına alkol ve tütün almaları engelleniyorsa, sosyal medya kullanımlarının da pekâlâ bu katılıkta sınırlanabilmesi mümkün görülüyor. Bu doğrultuda, zararın önüne geçmek için yukarıda açıklanan üç şart ile çocukların sosyal medya kullanımı ebeveynlerinin denetimine bırakılıyor. Sonucunda ise ebeveynlerin çocuklarının sosyal medya üzerinde attığı her adımı, yazdığı her kelimeyi ve aldıkları tüm yanıtları görmeleri zorunlu kılınıyor. Diğer deyişle, ergenler sosyal medyayı ebeveynleriyle birlikte kullanacakları bir noktaya getiriliyor. Bu doğrultuda, yasa paketi birtakım eleştirilere de maruz kalıyor.
Yasa paketine yöneltilen eleştiriler
Bu doğrultuda ilk muhalefet, sosyal medyanın sıkı ilişkide olduğu teknoloji şirketlerinden geliyor. İlgililer, 18 yaş ve altı sınırına itiraz ederek, gençlerin ebeveyn müdahalesine ihtiyaç duymadığını ve ebeveynlerin çocukların bilgilerine erişmesinin bir gizlilik sorunu olduğunu savunuyorlar. Ayrıca, reklamların yöneldiği önemli bir hedef kitlesi olan 16 ve 17 yaşındakilerin sosyal medya kullanımının azalmasından kaynaklanacak potansiyel gelir kaybından da endişe duyuyorlar.
Diğer taraftan, çocuk gelişimi uzmanları, yasaların, toplumdan dışlanmış hisseden ergenlerin akıl sağlığı için olumsuz etki doğuracağından çekinmekte. Zira, ailelerinden veya yakın çevrelerinden destek göremediklerinde, ergenlerin sosyal medya aracılığıyla yalnızlık hissinden kurtulmalarının düzenlemeyle beraber mümkün olmayacağını belirtiyorlar[3]. Ayrıca, çocuklarından farklı görüşlere sahip ebeveynlerin çocuklarının sosyal medya paylaşımlarını görmelerinin riskli olabileceğini iddia ediyorlar.
Düzenlemeye karşı çıkanların ortak noktası, yasaların amacından ziyade kapsamına eleştirilerini yöneltmeleri. Zira, düzenlemeler çocukları sosyal medyanın zararlarından korumayı amaçlasa da muhalifler bu düzenleme ile çok ileri gidildiğini düşünüyorlar. Bu yolla çocukların çevrimiçi güvenliklerinin tehlikeye atıldığını, düzenlemelerin bunun aksine kişisel verilerin korunmasına yönelmesi gerektiği belirtiliyor[4]. Ancak yasanın çıkarılmasına ön ayak olanlar bu düzenlemelerin çocukları sosyal medyanın yukarıda örneklenen zararlarından korumak için gerekli olduğuna inanıyor ve diğer eyaletlerin de kendilerini örnek alacağını umduklarını belirtiyorlar.
Diğer eyaletler çocukların sosyal medyayla ilişkisini nasıl ele alıyor?
Açıklandığı üzere, Utah’ta kabul edilen yasa paketi çocukları sosyal medyanın zararlarından korumak için çocuklar ve ebeveynlere yönelik düzenlemeler getirmekte. Öte yandan, bu sorunun hedef odaklı bir yaklaşımla çözülmesi de mümkün görülüyor. Diğer bir deyişle, kanun koyucu platformların yapısının çocuklar için daha az zararlı şekilde yeniden düzenlenmesiyle de çözüme ulaşılabileceği ileri sürülüyor. Örneğin, Kaliforniya’da kabul edilen düzenlemelerde Utah’a kıyasla hedefe yönelik bir yaklaşım benimsemekte ve sosyal ağların güvenlik ve mahremiyet göz önünde bulundurularak tasarlanmasına odaklanmakta.
Diğer taraftan, İngiltere’de 2021 yılında yürürlüğe giren “Yaşa Uygun Tasarım Kodu”, sosyal medya platformlarının 18 yaşın altındaki kullanıcılar için güvenlik ve gizlilik özellikleri içermesini gerektiriyor. Bu özellikler arasında otomatik oynatmanın kapatılması ve genç kullanıcıların hesaplarının varsayılan olarak gizli hale getirilmesi gibi özellikler yer alıyor.
Benzer şekilde, “Kaliforniya Yaşa Uygun Tasarım Kodu Yasası”, teknoloji şirketlerinin reşit olmayanlar için varsayılan olarak en yüksek gizlilik ayarlarını tesis etmesini ve küçükleri riske atabilecek tüm özelliklerin kullanım dışı bırakılmasını gerektiriyor[5].
Sonuç
Bu yasaların uygulamada ne kadar etkili olacağı henüz belli değil ve Anayasa ile çatışmalı olabileceğine dair endişeler bulunuyor. Bununla beraber, kanun koyucuların sosyal medyayı küçükler için daha güvenli hale getirmenin yollarını araması olumlu bir gelişme olarak nitelendirilebilir. Nihayetinde sosyal medyanın zararlarının küçükler nezdinde asgari seviyeye indirilmesi için optimal yaklaşım gerek ebeveynler gerek gençler için güvenli ve sorumlu sosyal medya kullanımı konusunda hedefe yönelik düzenleme ve eğitimin bir kombinasyonu olacak gibi görünmekte.
[1] Bknz. https://www.nytimes.com/2023/03/27/podcasts/the-daily/social-media-instagram-tiktok-utah-ban.html (Erişim tarihi: 31.03.2023)
[2] Bknz. Opinion: Utah’s startling new rules for kids and social media | CNN (Erişim tarihi: 04.04.2023)
[3] Bknz. https://www.nytimes.com/2023/03/23/technology/utah-social-media-law-tiktok-instagram.html (Erişim tarihi: 04.04.2023)
[4] Bknz. Utah’s new social media law could mean the end of internet anonymity – Vox (Erişim tarihi: 04.04.2023)
[5] Bknz. Utah is first US state to limit teen social media access – BBC News (Erişim tarihi 04.04.2023)
