Ekonomik Savaş Alanı: Rusya’ya Uygulanan Uluslararası Yaptırımların Hukuki Boyutu

“Si vis pacem parabellum…”[1]

*Ukraynalı bir asker, POLITICO için Brendan Hoffman*

Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı askeri müdahale, yakın tarihin getirdiği en önemli ve çarpıcı gelişmeler arasında yerini aldı. Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarının oluşturduğu yıkım ve savaştan kaçınmaya yönelik getirilen tüm yapısal önlemlere karşın, Avrupa kıtası şimdilik kısmi de olsa yeniden bir savaşa sahne oluyor. Savaşın beraberinde getirdiklerine baktığımızda, en büyük yıkımın her zaman olduğu gibi insanlar (ve hatta insanlık) üzerinde olduğunu görüyoruz. Yaşananları daha yakından incelediğimizde ise savaşın artık sadece askeri bir kavram olmadığını ve muharebenin savaş alanındaki siperlerin ötesinde bir mecraya taşındığını görüyoruz.

Tarihte kısa bir gezinti yaptığımızda, özellikle 21. yüzyıla kadar savaşlarda belirleyici faktörün asker gücü olduğunu görüyoruz. Bu nedenledir ki, III. Darius’un harekete geçtiğini gören Büyük İskender hemen ordularını toplamış ve hasım birlikleri Gaugamela’da karşılamıştır. Bosnalı Gavrilo Princip tarafından Avusturya Arşidükü Franz Ferdinand ve eşine düzenlenen suikastın ardından başlayan dünya savaşları da ağırlıklı olarak askeri güçlerin üstünlük mücadelesine sahne olmuştu.

Aradan geçen onlarca yıl ve küresel ekonomiye şeklini veren uluslararası ticaret ağı ise günümüzde savaş kavramına apayrı bir boyut kazandırdı. Hiç şüphesiz, silahlar ve askeri güçler hala savaş alanında önemli bir rol oynuyor. Fakat son haftalarda Ukrayna ekseninde yaşananlardan da görebildiğimiz üzere, ekonomik yaptırımlar da en az silahlar ve kurşunlar kadar önemli bir rol oynayabiliyor. Malların ve hizmetlerin serbest dolaşım ilkesi üzerinden küreselleşen ekonomi, tüm ülkelerin birbirlerinin ürettiği katma değerlerden faydalanmasının önünü açıyor. Yakıt ve gıda gibi temel ihtiyaç kalemlerinden tutun da lüks tüketim ürünleri ve dijital hizmetlere kadar geniş bir yelpazeyi kapsayan bu ticaret ağının getirdikleri, ülkelerin gayrisafi milli hasılaları açısından büyük önem taşıyor. Dahası, tüm bu ürün ve hizmetler ülkede yaşayan insanların hayat tarzlarına şekil veriyor ve zamanla vazgeçilmesi güç ihtiyaç kalemlerine dönüşüyor. Ticari ilişkilerin beraberinde getirdiği sınır ötesi bankacılık hizmetleri ve iktisadi ilişkiler de küresel ekonominin aktörlerini birbirleri ile iş birliği kurmaya yönlendiriyor.

Küresel ticaret ağının tarafları arasında silahlı bir gerginlik yaşanması ise hepimizin istifade ettiği bu sistemi akamete uğratıyor. Savaşa karşı tepki gösteren ülkeler küresel ticaretteki konumlarını kullanarak Rusya’ya yaptırım uygularken, Rusya da bu ülkelere karşı sahip olduğu ekonomik kozları bir tehdit unsuru olarak ortaya koyuyor. Sıcak temasın tüm kıtaya yayılmasından endişe eden Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri, ekonomik yaptırımlar ile Rusya’nın savaşı finanse etme kabiliyetini azaltmayı hedefliyor. Ayrıca, Rus şirketlerine ve yüksek düzeyli kamu görevlilerine yönelik yaptırımlar ile Kremlin’in Ukrayna’ya yönelik iradesi kırılmaya çalışıyor. Karşılıklı hamlelerin etkileri ise sadece taraflar üzerinde değil, tüm dünyada iz bırakıyor. Küresel tedarik zincirini etkileyen ve önümüzdeki yılların sosyoekonomik konjonktürüne şekil verecek olan bu yaptırımların içeriğini ve hukuki boyutunu aşağıda sizler için ele alıyoruz.

Avrupa Birliği

AB bugüne kadar, 4 tur yaptırım paketi açıkladı. Bunların her birini ayrı ayrı inceleyeceğiz.

Birinci Tur Yaptırım Paketi

İlk olarak 21[1] ve 23[2] Şubat’ta Avrupa Birliği Konseyi (“Konsey”), Rusya’nın ayrılıkçı bölgeler Donetsk ve Luhansk’ı tanıma kararının ardından, bu konudaki ilk yaptırım paketini açıkladı. Yaptırımlar, tüm AB vatandaşları, AB’de bulunan tüm şirketler ve bireyler, AB sınırları içinde yapılan herhangi bir ticaretle ilişkisi olan kişiler için bağlayıcı nitelikte. Açıklanan yaptırım paketi ise şunları içeriyor:

Kırım Yarımadası’nı ve Sivastopol Şehri’ni temsil etmek üzere seçilen Rus Duması’nın 5 üyesi “designated person”[3] olarak belirlendi ve bireysel olarak yaptırım uygulandı
Almanya’nın Nordstream 2 projesinin faaliyete geçmesi için gerekli teknik lisansları sağlayamayacağı açıklandı

23 Şubat’ta açıklanan paket ise üç kategoriye ayrılıyor:

“Designated persons” listesine (yaptırım listesi) yapılan eklemeler
Rus hükümeti ve Merkez Bankası’nın AB’nin sermaye ve finans piyasalarına ve hizmetlerine erişimine ilişkin kısıtlamalar
Donetsk ve Luhansk’ın hükümet kontrolü dışındaki bölgeleriyle (“Yasaklı Bölgeler”) ekonomik ilişkilerde kısıtlamalar

İlk olarak “designated person” olarak tanımlanmanın ne anlama geldiğini belirtmeliyiz. AB’de “designated person” olarak nitelendirilmek, bu kişilere ait olan veya bunlar tarafından kontrol edilen tüm ekonomik kaynakların dondurulması anlamına geliyor. Ayrıca, AB vatandaşlarının, doğrudan veya dolaylı olarak, bu kişilerin ve bu kişilerin sahip olduğu kuruluşların yararına ekonomik kaynak sağlamaları da yasaklanmaktadır.

Bu kapsamda AB, yaptırım listesine Rus Duması’nın[4] Putin’in Donetsk ve Luhansk’ı tanımasına olumlu oy veren 351 üyesini de ekledi. Ancak bununla sınırlı kalmadı ve ilave olarak da “Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü, egemenliğini ve bağımsızlığını baltalamaya veya tehdit etmeye katkıda bulunan” içlerinde politikacıların ve Rusya’nın önde gelen bankalarından Bank Rossiya, Promsvyazbank ve VEB’in de aralarında olduğu 27 kişi ve kuruluşu da yaptırım listesine aldı.

İkinci kategori kapsamında ise, AB kişilerinin[5] 9 Mart 2022’den sonra Rus hükümeti, Rusya Merkez Bankası veya Rusya Merkez Bankası adına hareket eden herhangi bir kuruluş tarafından ihraç edilen devredilebilir menkul kıymetler ve sermaye piyasası araçlarıyla işlem yapmaları yasaklanıyor.

Üçüncü kategori kapsamında ise, menşei Yasaklı Bölgeler olan malların AB’ye ithalatı ve bu ithalatlarla ilgili finansman sağlanması ve bu bölgelerde yeni gayrimenkul edinimi veya genişletilmesi veya bunların finansmanı gibi çeşitli ticari işlemler yasaklanıyor.

İkinci Tur Yaptırım Paketi

Birinci tur yaptırımların ardından Konsey, Rus ekonomisinin bankacılık, enerji gibi kilit sektörlerini; içlerinde Putin ve dışişleri bakanı Lavrov’un da bulunduğu siyasetçileri; Rusya’nın finansal işlem yapma kabiliyetini hedef alan yeni yaptırım paketini 25[6] ve 28[7] Şubat’ta açıkladı. Bu yeni yaptırım paketi kapsamında, “Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü, egemenliğini ve bağımsızlığını ve ayrıca Ukrayna’daki istikrarı veya güvenliği baltalayan veya tehdit eden veya Ukrayna’daki uluslararası örgütlerin çalışmalarını engelleyen eylem veya politikalar” da designated persons listesine girmek için karşılanması gereken koşullar kapsamına alındı ve böylece Rusya ile ilişkili kişi ve kuruluşları yaptırımlara tabi tutmak daha kolay hale geldi.

Hali hazırda yürürlükte olan finansal yaptırımlar daha da genişletildi, Rusya’nın AB sermaye piyasalarında işlem yapmasını engellemeye yönelik düzenlemeler getirildi. Ayrıca, 28 Şubat 2022 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, AB kişilerinin, Rusya Merkez Bankası adına hareket eden herhangi bir kişi de dahil olmak üzere, Rusya Merkez Bankası rezervlerinin veya varlıklarının yönetimi ile ilgili işlemlere girmesi yasaklandı. Bununla beraber AB kişilerinin, 12 Nisan 2022’den sonra ihraç edilen Euro cinsinden devredilebilir menkul kıymetleri Rusya’daki herhangi bir Rus vatandaşına veya kuruluşuna satmaları yasaklandı.

Konsey ayrıca, Rusya ile AB arasındaki vize anlaşmasını da askıya aldı ve Rusya’ya ait, Rusya’ya kayıtlı veya Rusların kontrolündeki tüm uçakların, AB hava sahasında uçuşunu yasakladı.

Üçüncü Tur Yaptırım Paketi

2 Mart 2022’ye[8] gelindiğinde ise, kamuoyunda yapılması yönünde baskılar olan SWIFT yasağı geldi. Buna göre bazı önemli Rus bankaları[9] global finans sisteminin işleyişinde çok önemli yeri bulunan SWIFT sisteminden çıkarıldı.

Finansal açıdan çok önem arz eden SWIFT yaptırımı ile, Sputnik ve Russia Today’in de içinde olduğu Rus devleti ile ilişkili medya kuruluşlarının[10] yayın lisanslarını iptal ederek bunların AB’de yayın yapmalarının önüne geçti[11].

9 Mart’ta[12] ise Rusya ve Belarus’a karşı yeni yaptırımlar açıklandı. Buna göre, 3 büyük Belarus’lu banka[13] da SWIFT yaptırımı kapsamına alınarak, SWIFT sistemini kullanmaları yasaklandı. İlaveten, içlerinde oligarklar ve aile üyeleriyle ile Rusya Federasyonu Konseyi’nin 146 üyesinin de yer aldığı toplam 160 kişi daha yaptırım listesine eklenerek designated person olarak nitelendirildi. Ayrıca, önceki yaptırımlar kapsamında olan “devredilebilir menkul kıymetler” ifadesinin kripto varlıkları da içerdiği açıklığa kavuşturuldu. Bununla beraber, deniz seyrüsefer ve radyo ekipmanlarıyla ile ilgili yeni ürün kontrol kısıtlamaları getirildi.

10 Mart 2022’de[14] Konsey, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü, egemenliğini ve bağımsızlığını baltalamaktan veya tehdit etmekten sorumlu olanları hedef alan yaptırımları 15 Eylül 2022’ye kadar altı ay daha uzattığını duyurdu. Buna göre, 862 kişi ve 53 kuruluşa uygulanan varlıkların dondurulması, seyahat kısıtlamaları ve finansal işlem yapma ehliyetine yönelik kısıtlamaların mevcudiyeti zaman bakımından genişletilmiş oldu.

Dördüncü Tur Yaptırım Paketi

15 Mart 2022’de[15] ise dördüncü kapsamlı yaptırım paketi açıklandı. Bu paket kapsamında, Rus Devletine ait kuruluşlarla yapılacak tüm işlemler yasaklandı. Rusya için yaklaşık 3,3 milyar Euro tutarında ihracat geliri kaybı yaratması beklenen -halihazırda AB koruma önlemleri kapsamında olan- demir çelik ürünleri için ithalat yasağı getirildi. AB için artan ithalat kotasının üçüncü ülkelere dağıtılacağı duyuruldu.

Sivil nükleer enerji ve belli başlı enerji ürünlerinin AB’ye geri getirilmesi tanınan için sınırlı istisnalar dışında, Rus enerji sektöründe yeni yatırımların yapılmasının engellenmesi amacıyla geniş kapsamlı bir ihracat kontrolü rejimi oluşturuldu.

Rus elitlerini doğrudan etkileyecek şekilde lüks ürünler (mücevherler, lüks otomobiller) için Rusya’ya ihracat yasağı getirildi. Ayrıca Kremlin’le yakın ilişkileri olan daha fazla oligark ve bunların yanı sıra savunma sanayiinde faaliyet gösteren ve Rus operasyonlarını lojistik ve maddi olarak destekleyen şirketleri de içerecek şekilde yaptırım listesi daha da genişletildi.

Son olarak ise diğer Dünya Ticaret Örgütü üyeleriyle beraber, Rus ürün ve hizmetlerinin en çok kayırılan ülke statüsünden faydalanması askıya aldığını açıkladı.

Amerika Birleşik Devletleri (“ABD”)

Birinci Tur Yaptırım Paketi

21 Şubat 2022’de[16] Beyaz Saray, Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyeti bölgelerine kapsamlı yaptırımlar uygulayan yeni bir başkanlık kararı (executive order) yayınladı. Buna göre ABD Kişilerinin[17] aşağıdakileri yapması yasaklanmıştır:

Bu bölgelere herhangi bir mal, hizmet veya teknolojiyi doğrudan veya dolaylı olarak ihraç etmek, yeniden ihraç etmek, satmak veya tedarik etmek
Bu bölgelerde yeni yatırımlar yapmak
Bu bölgelerden herhangi bir mal, hizmet veya teknolojiyi Amerika Birleşik Devletleri’ne ithal etmek

Başkanlık kararının yayınlanmasına paralel olarak, Amerika Birleşik Devletleri Hazine Müsteşarlığı’na bağlı Yabancı Varlıkları Kontrol Birimi (Office of Foreign Assets Control, “OFAC”) yasaklı bölgelerle ilgili belirli işlemlere izin veren altı genel lisans (“GL”) yayınladı. Buna göre:

Ukrayna GL 17: Mart 2022’ye kadar bu bölgeleri içeren operasyonların ve sözleşmelerin sona ermesine izin verecek;
Ukrayna GL 18: Tarım ürünleri, ilaç ve tıbbi cihazların bu bölgelere ihracatı ve COVID-19 pandemisi ile ilgili işlemler için izin verme;
Ukrayna GL 19: Telekomünikasyonun alınması veya iletilmesi için olağan ve gerekli olan işlemlere izin verme;
Ukrayna GL 20: BM ve onun organ ve kuruluşlarının resmi işlerinin yürütülmesine yönelik işlemlere yetki verme;
Ukrayna GL 21: Kişisel havalelerin akmaya ve banka hesaplarının işleyişine devam edebilmesini sağlama;
Ukraine GL 22: İnternet hizmetlerinin çalışır durumda kalmasını sağlamak

İlaveten, Başkanlık Kararı ile, yasaklı bölgelerle herhangi bir bağlantısı olan neredeyse herkesin ABD yaptırımlarına tabi olmasına cevaz vermektedir. Bu yeni Başkanlık Kararı kapsamındaki yaptırım kapsamı- tıpkı Amerika Birleşik Devletleri’nin Rusya Federasyonu ile ilgili diğer yaptırımlarının kapsamlarında olduğu gibi – ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası’nın (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act – “CAATSA”) 228. Bölümü kapsamında ikincil yaptırım risklerine maruz bırakabilir.

22 Şubat 2022’de[18] ise, ABD, 14024 sayılı Başkanlık Kararı kapsamında hedef alınan sektörlere Rus ekonomisinin finansal hizmetleri de ekledi, akabinde, OFAC’ın “Rus savunmasını finanse etmek için çok önemli” olarak nitelendirdiği iki büyük Rus devlet finans kuruluşuna (VEB ve PSB ile bunların 42 diğer iştirakine) da yaptırım uyguladı.

OFAC ayrıca Rus hükümetiyle bağlantılı beş kişiye yaptırım uyguladı ve 14024 sayılı Başkanlık Kararı kapsamında 1A sayılı Direktifi yayınladı. Buna göre, ABD menşeili finans kurumlarının aşağıdaki işlemleri yapması yasaklandı:

Rusya Merkez Bankası, Rusya Ulusal Varlık Fonu veya Rusya Maliye Bakanlığı tarafından 14 Haziran 2021’den sonra ihraç edilen ruble veya ruble olmayan tahviller için birincil piyasaya katılma
14 Haziran 2021 tarihinden itibaren Rusya Merkez Bankası, Rusya Ulusal Varlık Fonu veya Rusya Maliye Bakanlığı tarafından ruble veya ruble olmayan fonları kredi vermek
Rusya Federasyonu Merkez Bankası, Rusya Federasyonu Ulusal Varlık Fonu veya Rusya Federasyonu Maliye Bakanlığı tarafından 1 Mart 2022’den sonra ihraç edilen ruble veya ruble olmayan tahviller için ikincil piyasaya katılma

İkinci Tur Yaptırım Paketi

OFAC, 14024 sayılı Başkanlık Kararı[19] uyarınca yaptırım listesine listesine (SDN) Rus finans sektörünün en önemli oyuncularından Novikombank, Sovcombank ve 22 iştirakini, VTB Bank ve 20 iştirakini, Otkritie Bank ve 12 iştirakini ekledi ve bunları tam kapsamlı yaptırım rejimine aldı. İlaveten, OFAC tarafından özel yaptırım listesine alınmasalar dahi, belirtilen kuruluşların (veya diğer SDN’lerin) yüzde 50 veya daha fazla hisseye sahip olduğu tüm kuruluşlar da yaptırım kapsamında kabul edildi.

Bununla beraber, Rusya’nın en büyük bankalarından Sberbank da yaptırımların kapsamına girmekten kurtulamadı. CAPTA[20] yaptırımları kapsamında, ABD’li finans kuruluşlarının, Sberbank ve 25 yabancı iştiraki ile, Sberbank’ın %50 veya daha fazla hissesine sahip olduğu tüm yabancı finans kuruluşları ile finansal işlemler (Sberbank adına muhabir bankacılık yapmak, Sberbank’ın dahil olduğu finansal işlemlere dahil olmak) yapması yasaklandı. Bu kapsamda, ABD finans kurumlarına tüm Sberbank muhabir hesaplarını kapatmak için 26 Mart 2022’ye kadar müddet verildi.

İlaveten, OFAC ayrıca 14024 sayılı Başkanlık Kararı kapsamındaki Borç ve Öz Sermaye Direktifi’ni (3 numaralı Direktif) yayınlandı[21]. 26 Mart 2022’de yürürlüğe girecek Direktif kapsamında, ABD kişilerinin, Rusya ile ilişkili 13 kuruluşa[22] 14 günden uzun vadeli yeni kredi vermesi ve de bunların özsermayesi ile ilgili herhangi bir işleme dahil olmaları yasaklandı.

Bununla beraber, OFAC Putin’e yakın 3 aileyle Rus finans dünyasının önde gelen 4 ismini de yaptırım listesine dahil etti[23]. 23 Şubat’ta ise OFAC, Nordstream 2 projesini yürüten şirket ile şirketin CEO’sunu yaptırım listesine eklediğini duyurdu. Böylece bu kişilerin, ABD kişilerinin dahil olduğu her türlü işlem yasaklanmış oldu.

24 Şubat’a[24] gelindiğindeyse ise, Ukrayna’nın işgaline verdiği destekten ötürü Belarus da yaptırımlar kapsamına alındı. OFAC, içlerinde Belinvestbank, Bank Dabrabyt gibi finans sektöründen kuruluşlarla beraber, Belarus savunma sanayiinde faaliyet gösteren ve Başkan Lukaşenko’nun yakın çevresini de kapsayan 24 kişi ve kuruluşu yaptırım listesine ekledi.

Yukarıda açıkladığımız yaptırımların yanı sıra, 24 Şubat’ta ABD Ticaret Bakanlığı’na bağlı Endüstri ve Güvenlik Ofisi (Bureau of Industry and Security – “BIS”) tarafından ayrıca İhracat Yönetimi Düzenlemeleri (Export Administration Regulation – “EAR”) kapsamında Rusya’ya karşı ihracat kontrolleri getirildi[25]. Bu yeni ihracat kontrolleri kapsamında, aşağıda detaylarını açıkladığımız çok sayıda ürün için kısıtlamalar getirildi:

EAR’ın Ticaret Kontrol Listesinin (Commerce Control List – “CCL”) 3 ile 9. Kategorilerindeki mallar, yazılımlar ve teknoloji ürünleri (örn. mikroelektronik, telekomünikasyon ürünleri, sensörler, navigasyon ekipmanı, deniz ekipmanı ve uçak bileşenleri) için bir reddetme politikasıyla birlikte lisans gereksinimlerinin önemli ölçüde genişletilmesi
Lisans gerektiren ihracatlar, somut olay özelinde sınırlı kategoriler (uçuş güvenliği ve insani ihtiyaçlar gibi) gözden geçirilmekle birlikte, politika olarak Rusya’ya ihracat lisansı başvuruları reddedilecektir.
EAR’a tabi tüm öğeleri kapsayacak şekilde, Rus “askeri son kullanıcıları” ve “askeri son kullanımlar” üzerindeki sınırlamaların genişletilmesi
CCL’in 3 ile 9. Kategorileri kapsamında EAR’a tabi olan yazılım veya teknolojinin (veya tam bir tesisin veya bir tesisin ana bileşeninin) doğrudan ürünü olan ve ABD’de üretilmeyen kalemlerin satın alınmasında, yabancı üretim kaleminin Rusya’ya gönderileceği bilindiğinde yeni Doğrudan Yabancı Ürün Kuralı kısıtlamaları geçerli olacaktır.
Rus askeri son kullanıcıları için, kural herhangi bir CCL kategorisi altında EAR’a tabi olan yazılım veya teknolojinin (veya tam bir tesisin veya bir tesisin ana bileşeninin) ürünü olan, ABD’de üretilmeyen ürünleri kapsayacak şekilde genişleyecektir. Ancak bu kurallar, CCL’de listelenmeyen, yani yabancı ürünleri kapsamayacaktır.
Rusya’ya yapılan ihracatlar için EAR lisansı istisnalarının kullanımına ilişkin kısıtlamalar getirilmiş ve Rusya ve Rusya’ya ait işletmeler istisnaların kapsamından çıkarılmıştır.
EAR’ın lisans alınması gerekliliği doğuran Kuruluş Listesine (entity list), EAR’a tabi tüm kalemlerin sınırlı istisnalar dışında bu kuruluşlara ihracatı, yeniden ihracatı veya (ülke içi) transferini engellemek için 49 Rus askeri son kullanıcısının eklenmesi.
EAR’a tabi tüm kalemlerin ayrılıkçıların kontrolündeki bölgelere ihracatı, yeniden ihracatı ve ülke içi transferlerinin kapsamlı bir şekilde yasaklanması.

Üçüncü Tur Yaptırım Paketi

26 Şubat’ta ise, ABD, AB, Birleşik Krallık ve Kanada’nın ortak açıklamasına göre 7[26] önde gelen Rusya menşeili finans kuruluşuna de-SWIFTing uygulanmasına, yani SWIFT ağından çıkarılmasına karar verildi.

28 Şubat’ta[27] ise OFAC 14024 sayılı Başkanlık Kararı kapsamındaki 4 numaralı Direktif’i yayınladı. Buna göre, ABD kişilerinin, Rusya Merkez Bankası, Rusya Ulusal Varlık Fonu veya Rusya Maliye Bakanlığı’nın dahil olduğu varlık transferi veya herhangi bir döviz işlemi de dahil olmak üzere herhangi bir işlemde bulunması yasaklanmış oldu.

Rusya’ya getirilen bu finansal yaptırımların yanı sıra, 25 Şubat ve 3 Mart arasında[28] OFAC, Putin ve Lavrov’un da dahil olduğu birtakım Rus yetkililerini, devlet kurumlarını, Alisher Usmanov ve Nikolay Tokarev gibi Rus elitlerini, şirketleri ve medya kuruluşlarını yaptırım listesine ekledi.

3 Mart 2022’ye[29] gelindiğinde ise BIS, hali hazırda yürürlükte olan ve Rus sanayi sektörünü hedef alan ihracat kontrollerinin yanına, Rus petrol rafinerisi sektörünü hedefleyen sektör-spesifik ek ihracat kontrollerini de ekledi. Buna göre, EAR’a tabi belirli kritik petrol arıtma ekipmanlarının Rusya’ya ihracatı, yeniden ihracatı ve transferleri için bir lisans şartı getirilmesi öngörüldü. Rusya’yı hedef alan mevcut sektör kısıtlamalarından farklı olarak ise, bu yeni kontroller ihracatçının, ihraç edilecek ürünün Rus enerji sektöründe kullanılacağına dair bilgiye sahip olması şartını içermiyor.

Ayrıca 3 Mart 2022’de[30] BIS, Rusya’nın Ukrayna’daki istikrarsızlaştırıcı davranışına cevap olarak Kuruluş Listesi’ne, Belize, Estonya, Kazakistan, Letonya, Malta, Rusya, Singapur, Slovakya, İspanya ve Birleşik Krallık’ta bulunan, savunma sanayii sektöründe faaliyet gösteren, bu sektördeki ar-ge faaliyetlerine katkıda bulunan 91 yeni kuruluşu ekledi. Bunun sonucu olarak, EAR kapsamındaki tüm ürünlerin, sınırlı istisnalar dışında, listelenen kuruluşlara ihracatı, yeniden ihracatı veya (ülke içi) transferi için bir lisanslama şartı getirilmiş oldu.

8 Mart 2022’de[31] ise Biden, Rusya menşeli ham petrol, petrol, sıvılaştırılmış doğal gaz ve kömürün ABD’ye ithalatını; ABD kişileri tarafından Rus enerji sektöründe yapılacak yeni yatırımları ve ABD kişisi olmayanların bu işlemleri yapmasını finanse eden, kolaylaştıran faaliyetleri yasaklayan bir Başkanlık Kararı yayınladı. Buna paralel olarak da OFAC, 8 Mart 2022’den önce yapılan anlaşmalar uyarınca bu ürünlerin ithalatı için olağan ve gerekli işlemlere 22 Nisan 2022’ye kadar yetki veren 16. GL’yi yayınladı[32].

11 Mart’a[33] gelindiğinde ise, ABD, AB, İngiltere, Kanada, Fransa, Almanya, İtalya ve Japonya ile beraber, Rusya’yı global finans sisteminden izole etmek için yeni bir eylem planı yayınladı. Bu plan, Rus ürün ve hizmetlerinin Dünya Ticaret Örgütü’nde en çok kayırılan ülke statüsünden faydalanmamasını, IMF ve Dünya Bankası gibi çok-uluslu finans kuruluşları nezdindeki borçlanma ayrıcalıklarının reddedilmesi, Rus Duma’sının üyeleri, Yuri Kovalchuk Rus elitleri ve bunların aile üyeleri için varlıkların dondurulması ve seyahat yasakları dahil, lüks ürünlerin Rusya’ya ihracatına ilişkin geniş kapsamlı yaptırımları içeriyor.

11 Mart’taki[34] eylem planına uygun olarak, Biden yönetimi, Rusya ile belirli ticaret ve yatırımlara yönelik kapsamlı yeni yasaklar içeren bir 14068 sayılı Başkanlık Kararı’nı yayınladı. Aynı gün BIS ise, doğrudan Rus elitlerini hedef alan, lüks malların Rusya ve Belarus’taki tüm son kullanıcılara ve belirli Rus ve Belaruslu oligarklara, ihracatına, yeniden ihracatına ve transferine kısıtlamalar getirdi[35].

Dördüncü Tur Yaptırım Paketi

18 Mart’ta[36], ABD Ticaret Bakanlığı, Rusya’ya ihraç edilen ticari ve özel Uçakların ABD ihracat kontrollerini açıkça ihlal ettiğini tespit ettiğini duyurdu. Duyurusunda BIS, kamuoyuna bu hava araçlarına herhangi bir hizmet sağlamanın lisans gerektirdiğini ve böyle bir lisansın bulunmaması halinde ise ilgili kişilerin, Rusya dahil olmak üzere herhangi bir yerde EAR’yi ihlal etme riskiyle karşı karşıya kalacağını ve sonuç olarak da hapis cezası, para cezası, ihracat ayrıcalıklarının kaybı veya diğer kısıtlamaları içerebilecek BIS yaptırımlarına tabi olabileceklerinin altını çizerek, getirilen yaptırımların takibinin de yapıldığını vurgulamış oldu.

24 Mart’ta[37] ise, G7 üyesi diğer ülkelerle beraber, Brüksel’de bir araya gelerek önceden ilan edilmiş yaptırımları tam olarak uygulamak, benzer yaptırımları uygulamak için diğer hükümetlerle birlikte çalışmak ve halihazırda uygulanan yaptırımların etkinliğini azaltacak arkadan dolanmaları önlemek için kararlı olduklarını açıkladı.

Yine aynı tarihte OFAC ise, iki yeni, iki de yeniden düzenlenmiş Genel Lisans yayınladı ve sık sorulan sorular kitapçığını güncelledi[38]. İlaveten de OFAC yaptırım listesine Rus savunma şirketleri, Rus Duması’nın 328 üyesi ve Rusya’nın en büyük finans kurumu olan Sberbank’ın Ceo’sunu da içeren 400’den fazla yeni kişi ve kurumu da ekledi[39]

Görüldüğü üzere, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik işgali, yukarıda detaylıca yer verdiğimiz üzere gerek AB gerek de ABD nezdinde çeşitli finansal yaptırımlar ve ihracat kontrollerini beraberinde getirdi. Her iki yaptırım rejimi de sürekli olarak kendini güncelliyor ve caydırıcılığını arttırmak amacıyla kapsamını daha da genişletiyor. Rusya ile iş ilişkisinde olan kişilerin, bu yaptırımları düzenli olarak takip etmesi ve uyumluluklarını sağlaması da iş dünyasının karşılıklı bağımlılığının oldukça önem arz ettiği günümüz ticaretinde büyük önem arz ediyor. Sizler için yaptırımları takip etmeyi devam edeceğiz.

[1]Bkz.https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/02/21/ukraine-s-territorial-integrity-eu-targets-five-more-individuals-with-restrictive-measures/

[2] Bkz. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/02/23/russian-recognition-of-the-non-government-controlled-areas-of-the-donetsk-and-luhansk-oblasts-of-ukraine-as-independent entities-eu-adopts-package-of-sanctions/

[3] Yaptırım Listesinde yer alan herhangi bir Kişi anlamına gelmektedir.

[4] Rusya meclisinin alt kanadı

[5] AB kişisi kavramı gerçek kişiler ve kuruluşları da kapsamaktadır.

[6] Bkz. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/02/25/russia-s-military-aggression-against-ukraine-eu-imposes-sanctions-against-president-putin-and-foreign-minister-lavrov-and-adopts-wide-ranging-individual-and-economic-sanctions/

[7] Bkz. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/02/28/eu-adopts-new-set-of-measures-to-respond-to-russia-s-military-aggression-against-ukraine/

[8] Bkz. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1484

[9] Bank Otkritie, Novikombank, Promsvyazbank, Bank Rossiya, Sovcombank, Vnesheconombank (VEB) ve VTB Bank

[10] RT- Russia Today English, RT- Russia Today UK, RT – Russia Today Germany, RT – Russia Today France, RT- Russia Today Spanish ve Sputnik

[11] Bkz.https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv%3AOJ.L_.2022.065.01.0001.01.ENG&toc=OJ%3AL%3A2022%3A065%3ATOC

[12] Bkz.https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/03/09/russia-s-military-aggression-against-ukraine-eu-agrees-new-sectoral-measures-targeting-belarus-and-russia/

[13] Belagroprombank, Bank Dabrabyt ve Development Bank of the Republic of Belarus

[14] Bkz.https://eurlex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?uri=uriserv%3AOJ.L_.2022.084.01.0028.01.ENG&toc=OJ%3AL%3A2022%3A084%3ATOC

[15] Bkz. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1761

[16] Bkz. https://www.whitehouse.gov/briefing-room/presidential-actions/2022/02/21/executive-order-on-blocking-property-of-certain-persons-and-prohibiting-certain-transactions-with-respect-to-continued-russian-efforts-to-undermine-the-sovereignty-and-territorial-integrity-of-ukraine/

[17] ABD yasalarına göre kurulmuş şirketler ve onların yurt dışındaki şubeleri, fiziksel olarak ABD’de bulunan taraflar, ABD vatandaşları ve yerde kalıcı olarak ikamet eden yabancıları kapsar.

[18] Bkz. https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/recent-actions/20220222

[19] Bkz. https://home.treasury.gov/system/files/126/14024.pdf

[20] Bkz. https://home.treasury.gov/system/files/126/correspondent_accounts_directive_2.pdf ve https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/faqs/969

[21] Bkz. https://home.treasury.gov/system/files/126/new_debt_and_equity_directive_3.pdf

[22] Credit Bank of Moscow, Gazprombank, Alfa-Bank, Russian Agricultural Bank, Sovcomflot, Russian Railways, Alrosa, Gazprom, Gazprom Neft, Rostelecom, RusHydro, Sberbank of Russia ve Trannsneft

[23] Bkz. https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/recent-actions/20220224

[24] Bkz. https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/recent-actions/20220224

[25] Bkz. https://public-inspection.federalregister.gov/2022-04300.pdf ve https://www.commerce.gov/news/press-releases/2022/02/commerce-implements-sweeping-restrictions-exports-russia-response

[26] Bank Otkritie, Novikombank, Promsvyazbank, Rossiya Bank, Sovcombank, Vnesheconombank (VEB) ve VTB Bank.

[27] Bkz. https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0612

[28] Bkz. https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0610; https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0612; https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0628

[29] Bkz. https://public-inspection.federalregister.gov/2022-04912.pdf

[30] Bkz. https://public-inspection.federalregister.gov/2022-04925.pdf

[31] Bkz. https://home.treasury.gov/system/files/126/eo_prohibitions_imports_investments.pdf

[32] Bkz. https://home.treasury.gov/system/files/126/russia_gl16.pdf

[33] Bkz. https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2022/03/11/fact-sheet-united-states-european-union-and-g7-to-announce-further-economic-costs-on-russia/

[34] Bkz. https://home.treasury.gov/system/files/126/14068.pdf