Her ne kadar Netflix hesabı olmayan hane sayısı günümüzde giderek azalıyorsa da TRT’nin pazar kahvaltılarımıza eşlik eden kovboy filmleri çok da uzağımızda sayılmaz. Ülkemizin televizyon tarihine hızlıca baktığımızda renksiz TRT kanallarını X kuşağı; Star, Show TV, Kral TV kanallarını Y kuşağı ve Disney Channel, Nickelodeon’ları ise Z kuşağı ile eşleştirmek yanlış olmayacaktır. Tüm bu saydıklarımızın ortak paydası ise 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’a (“Radyo ve Televizyon Kanunu”) tabi olmaları. Bu yazımızda ise sizlerle 7491 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (“7491 sayılı Kanun”)[1] ile koşullu erişim yöntemiyle yayın hizmeti sunan kuruluşların Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’na (“RTÜK”) yıllık net satışları üzerinden %1,5 oranında pay ödemeleri şartı getirilmesini ele alıyoruz.
Medya Hizmet Sağlayıcılar
RTÜK “Türkiye Cumhuriyeti Devletinin yargı yetkisi altında her türlü teknik, usul ve araçlarla ve her ne isim altında olursa olsun elektromanyetik dalgalar veya diğer yollarla yapılan radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetlerini” düzenleyip denetleme yetkisini haiz. Yazımızın ana konusunun anlam ifade etmesi ve kavramlar içinde kaybolmamak için öncelikle bir takım tanım ve kurallara değinmek isteriz.
Bu doğrultuda aklımızın bir ucunda tutmamız gereken ilk paydaş medya hizmet sağlayıcılar. Medya hizmet sağlayıcıların idari, mali ve teknik yapıları ve yükümlülükleri Radyo ve Televizyon Kanunu kapsamında düzenleniyor. Peki kim bu medya hizmet sağlayıcılar? Bu sorunun cevabının ancak günlük hayatımızdan örnekler verince somutlaşacağına inansak da âdet yerini bulsun diye gelin önce kanunda tanımlandığı şekline bir göz atalım: “Radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmeti içeriğinin seçiminde editoryal sorumluluğu bulunan ve bu hizmetin düzenlenme ve yayınlanma biçimine karar veren tüzel kişi”. Hemen hepimiz için evimizin ötesinde cebimize giren Blutv, Exxen, Gain, Prime, Spotify, TV8, NTV, Fizy, puhutv ve Netflix medya hizmet sağlayıcılardan yalnızca birkaçı. Çok geniş bir yelpazede buluşan bu medya hizmet sağlayıcı kuruluşlar esasen kablo, uydu, karasal ve benzeri ortamlardan yayın yapabilmeleri için her bir yayın tekniği ve ortamına ilişkin RTÜK’ten ayrı ayrı lisans almak zorunda. Bu alt kategorileri içeren tüm listeye ise RTÜK sitesinden ulaşmak mümkün.
Mali Yükümlülükler
Alt kategori detayına inmeden tüm medya hizmet sağlayıcıların tabi olduğu birtakım mali yükümlülükleri bulunuyor. Bu kapsamda:
- Medya hizmet sağlayıcı kuruluşlardan alınan yayın lisansı ücretleri,
- Karasal ortamdan yayın yapan kamu ve özel medya hizmet sağlayıcı kuruluşlardan alınan televizyon kanal, multipleks kapasite ve radyo frekans yıllık kullanım ücretleri
- Medya hizmet sağlayıcılarının, aylık brüt ticari iletişim gelirlerinden ayrılacak %1,5 paylar
RTÜK’ün gelir kalemlerinden sadece bazıları. 7491 sayılı Kanun’un 67’nci maddesi ile de bu gelirlere ayrıca şu kalem de eklendi:
- Koşullu erişim sağlayan medya hizmet sağlayıcı kuruluşlar ve internet platform işletmecilerinin yıllık net satış tutarlarından ayrılacak %1,5 paylar.
Kanun gerekçesinde koşullu erişim sağlayan medya hizmet sağlayıcı kuruluşların söz konusu gelirleri ile ilgili RTÜK’e ödemede bulunmasına dair yasal düzenleme bulunmadığına dikkat çekiliyordu. Buna istinaden de Kanun Teklifi yayın hizmetlerinde ticari iletişime yer vermeyi tercih eden kuruluşlar (mevcut düzenlemede aylık ticari iletişim gelirlerinin %1,5 payını ödeme yükümlülüğü bulunan kuruluşlar) ile koşullu erişim sağlayan kuruluşlar arasında mali sorumlulukları bakımından farklı koşulların ortaya çıktığına işaret etmekteydi.
Düzenleme, Gerekçesiyle Uyumlu mu?
Bu noktada yeni düzenlemenin amacının anlaşılabilmesi için ticari iletişim gelirleri elde eden medya hizmet sağlayıcılar ile koşullu erişim sağlayan kuruluşlar arasındaki farkın ne olduğunun tespit edilmesi gerekir. Ticari iletişim gelirleri “Medya Hizmet Sağlayıcı Kuruluşlarının Elde Ettiği Ticari İletişim Gelirlerinin Denetimi ve Bu Gelirler Üzerinden Alınacak Üst Kurul Paylarının Beyan ve Ödenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” ile, koşullu erişim sağlayan kuruluşlar ise “Radyo, Televizyon ve İsteğe Bağlı Yayınların İnternet Ortamından Sunumu Hakkında Yönetmelik” ile düzenlemekte.
Ticari iletişim gelirleri medya hizmet sağlayıcıların ekonomik bir faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişinin, ürün, hizmet veya imajını tanıtmak amacıyla tasarlanmış sesli veya sessiz görüntülerin bir ücret karşılığı (ticari iletişim bedeli) üzerinden belirlenen gelirler ticari iletişim gelirleridir. Bu tanıtımlar radyo ve televizyon reklamları, program desteklemesi, tele-alışveriş ve ürün yerleştirmeyi kapsamakta ve medya hizmet sağlayıcıların gelir hanesine yazılan bir kalemdir. Medya hizmet sağlayıcıların bu gelir üzerinden de yukarıda bahsettiğimiz aylık %1,5’luk payı RTÜK’e ödeme yükümlülükleri bulunuyor.
Koşullu erişim yöntemiyle sunulan yayın hizmetleri ise izleyici ve dinleyicilerin ödedikleri ücrete karşılık olarak verilen abonelik çerçevesinde yürütülürken, kuruluşlar da abonelik ücretlerinden elde ettikleri gelir kapsamında yayıncılık faaliyetlerini sürdürmekte. Her ne kadar 7491 sayılı Kanun koşullu erişim yöntemiyle faaliyetlerini devam ettiren kuruluşların gelirleri ile ilgili RTÜK’e ödemede bulunmasına dair yasal düzenleme bulunmadığını gerekçe sürerek yıllık net satış tutarlarından ayrılacak %1,5 pay yükümlülüğü getirmişse de, “Radyo, Televizyon ve İsteğe Bağlı Yayınların İnternet Ortamından Sunumu Hakkında Yönetmelik”in on ikinci maddesinin üçüncü fıkrası açıkça yayın hizmetlerini abone ve/veya kullanıcılara ücret karşılığında ve koşullu erişim yoluyla sunan medya hizmet sağlayıcı kuruluşların yıllık net satışlarının %0,5’lik payını izleyen yılın Nisan ayı sonuna kadar RTÜK’e ödemesi gerektiğini düzenliyor.
Yeknesak Uygulamayı Nasıl Sağlarız?
7491 sayılı Kanun gerekçesinde kullanılan kelimelerle aktarmak gerekirse “kuruluşların mali sorumlulukları bakımından yeknesak uygulamaya tabi olmalarını teminen koşullu erişim yöntemiyle yayın hizmeti sunan kuruluşların da yıllık net satış gelirleri üzerinden yüzde birbuçuk oranında Üst Kurula ödeme yapmaları” öngörülmekte. Mali sorumluluklar bakımından yeknesak uygulamaya geçilmek isteniyorsa koşullu erişim yöntemiyle faaliyetlerini sürdüren kuruluşların halihazırdayıllık net satışları üzerinden ödedikleri %0,5’lik payın, ticari iletişim gelirlerinden alındığı şekliyle aylık brüt gelirlerden ayrılacak %1,5’luk pay ile değiştirilmesi daha isabetli olurdu. Şu anki düzenleme ise, koşullu erişim yöntemiyle yayın hizmeti sunan kuruluşların, yayın hizmetlerinde ticari iletişime yer vermeyi tercih eden kuruluşlara nazaran dezavantajlı bir konuma düşerek yıllık net gelirleri üzerinden %2’lik (%1,5 + %0,5) bir pay ödemesine sebep olacaktır.
Son söz olarak, ekonomik regülasyonlara sürekli kafa yoran bir ekip olarak bu tür pay, gidere katkı vb. ödemelere eleştirel baktığımızı ve doğru olanın her devlet kuruluşunun kendi bütçesini yapması, bu bütçenin denetlenmesi ve kabulü sonrası söz konusu harcamaların genel bütçeden yapılarak bütüncül bir paylaşım sergilenmesi gerektiğini belirtelim. Bir taraftan enflasyonu düşürmeye çalışırken, diğer taraftan RTÜK vb. kurumların bütçe ihtiyaçlarına bakmaksızın çok büyük miktarda bu tür ilave mali yükümlülüklerin söz konusu hizmetlerin fiyatlarını suni olarak artırmanın tutarlı olmadığı bir gerçek.
[1] 28.12.2023 tarihli ve 32413 sayılı Resmî Gazete
